علامه‌ی فقیه محمد بن صالح العثیمین

«۱۴۲۱-۱۳۴۷هـ / ۱۹۲۷-۲۰۰۱م»

نویسنده: اسامه شحاده

 

پیش درآمد

علامه ابن عثیمین را می‌توان از علمای نخبه‌ی معاصر به‌شمار آورد که نقشش در سراسر جهان قابل مشاهده است، نقشی که در قالب تدریس، افتاء، اصلاح، ارشاد و همزیستی بسیار عجیب با انواع طیف‌های مردم، زن و مرد، بزرگ و کوچک برای همه عیان بود.

خداوند به شیخ این توفیق را عنایت کرد که مبدل به یک مدرسه‌ی فکری شود که از شیوه و روش ایشان در داخل و خارج از عربستان سعودی بهره‌ برده می‌شود، خداوند او را غریق رحمتش کند.

تولد شیخ ابن عثیمین:

شیخ ما در ۲۷ رمضان سال ۱۳۴۷ هجری قمری در شهر عنیزه واقع در منطقه‌ی قصیم عربستان سعودی به دنیا آمد، نسب ایشان به قبیله‌ی مشهور بنی تمیم می‌رسد.

رشد علمی شیخ:

متأسفانه منابعی که ما در دست داریم اطلاعات چندانی از زندگی اولیه‌ی شیخ به ما نشان نمی‌دهد و بیشتر به مراحل اخیر زندگی ایشان پس از مشهور شدنش می‌پردازد، اما آنچه برای ما مشخص است این است که ایشان در نزد پدربزرگ مادری‌اش شیخ عبدالرحمن بن سلیمان الدامغ قرآن را فرا گرفت و سپس به مدرسته‌ی استاد عبدالعزیز بن صالح الدامغ پیوست و در آنجا خواندن و نوشتن و حساب، و برخی متون ادبی را فراگرفت، و پس از آن وارد مدرسه‌ی شیخ علی بن عبدالله الشحیتان شد و در حالی که چهارده سال بیشتر نداشت کل قرآن را حفظ کرد.

کما اینکه شیخ ابن عثیمین به یکی از فرزندان شیخ عبدالله قرعاوی مجدد و مصلح جنوب گفته که وضو گرفتن را از پدرش شیخ عبدالله قرعاوی یاد گرفته است.

پدر شیخ ابن عثیمین نقش زیادی در راهنمایی و ارشاد ایشان بسوی کسب علم و دانش از امام و شیخ عنیزه در آن زمان علامه عبدالرحمن بن ناصر السعدی داشتند، شیخ سعدی در آن زمان علوم شریعت و ادبیات عرب را در مسجد جامع عنیزه تدریس می‌کرد، و شیوه‌ی بسیار دقیقی در آموزش داشت، او دو تن از شاگردان بزرگش «شیخ علی صالحی و شیخ محمد بن عبدالعزیز» را مسئول آموزش دانش آموزان جدید کرده بود، و شیخ ابن عثیمین به حلقه‌ی درس شیخ محمد بن عبدالعزیز پیوست و توحید، فقه و نحو را از ایشان فرا گرفت.

سپس مراحل پیشرفت را طی کرد تا اینکه وارد حلقه‌ی درس علامه سعدی شد و تفسیر، حدیث، سیرت نبوی، توحید، فقه، اصول، میراث، نحو، را از ایشان آموخت و متون مختصر در این علوم را حفظ کرد، استعداد و نبوغ شیخ ابن عثیمین زودهنگام در حلقه‌ی درس شیخ سعد کشف شد زمانی که پدر شیخ ابن عثیمین تصمیم گرفت برای اشتغال به خارج از عنیزه برود اما شیخ سعدی از ایشان خواست اجازه دهد که محمد بخاطر استعداد و تیزهوشی‌اش نزد او بماند و به‌تحصیلش ادامه دهد.

شیخ عبدالرحمن سعدی از روی توجه و عنایتی که به شاگردش شیخ ابن عثیمین داشت در حالیکه او دانش آموزی بیش نبود وی را مسئول تدریس در مسجد جامع عنیزه کرد، و شیخ در سال ۱۳۷۰ هـ ق درحالیکه تنها ۲۳ سال سن داشت تدریس در مسجد جامع عنیزه را آغاز کرد، خوب به این حکمت و زیرکی شیخ سعدی نگاه کن که چگونه برای ما یک دانشمند بزرگ معرفی کرد وقتی که او را به استقلال تشویق نموده و با تبعیت از منش نبوی به نیروی جوان ارج نهاد و مارکز مهم و مدیریتی را به آنان واگذار کرد، همانگونه که رسول الله صلی الله علیه وسلم مصعب بن عمیر را به مدینه فرستاد و اسامه بن زید را بعنوان فرمانده‌ی ارتش اسلام تعیین کرد.

از هم‌دوره‌ای های شیخ ابن عثیمین در تحصیل نزد شیخ سعدی می توان شیخ عبدالله بن عبدالرحمن البسام عضو شورای عالی علمای عربستان سعودی را نام برد، ایشان می‌گوید: «ده سال پیاپی بعد از نماز عصر و در اوایل شب قرآن می‌خواندیم و متون علمی را حفظ می‌کردیم».

شیخ ابن عثیمین همچنین در نزد شیخ عبدالرحمن بن علی بن عودان قاضی عنیزه علم میراث و نزد شیخ عبدالرزاق عفیفی زمانی که در عنیزه تدریس می‌کرد نحو را خواند.

در سال ۱۳۷۲هـ ق زمانی که دانشرای علمی ریاض راه اندازی شد شیخ علی صالحی از ایشان خواست به این دانشسرا بپیوندد، و شیخ با کسب اجازه از شیخ و استادش شیخ عبدالرحمن سعدی در سال‌ تحصیلی ۱۳۷۲-۱۳۷۳ هـ ق وارد دانشسرای علمی ریاض شد و در آنجا با علمای سرشناسی دیدار کرد مانند:

علامه‌ی مفسر شیخ محمد امین شنقیطی، شیخ فقه عبدالعزیز بن ناصر بن رشید، شیخ محدث عبدالرحمن افریقی – خدایشان رحمت کند-.

اما بیشترین فایده‌ای که ایشان برد دیدار و آشنایی و شاگردی در محضر علامه شیخ عبدالعزیز بن باز –رحمه الله- بود، شیخ ابن عثیمین نزد ایشان صحیح بخاری و رسائل شیخ الاسلام ابن تیمیه را فرا گرفت و در زمینه‌ی علوم حدیث و آرای فقهی مذاهب و مقارنه‌ی بن آراء از ایشان بسیار استفاده کرد، می‌توان شیخ بن باز را دومین شیخ و استادی دانست که شیخ ابن عثمین از وی تأثیر پذیرفت بعد از شیخ و استادش شیخ عبدالرحمن سعدی.

در دانشسرای علمی ریاض زمانی که نبوغ ایشان بر مسئولین آشکار شد او را مستقیم وارد کلاس دوم کردند، خود شیخ در رابطه با تحصیلش در دانشسرای علمی ریاض می‌گوید: «دانشسرای علمی در آن زمان به دو بخش تقسیم می‌شد: خاص و عام. من در بخش خاصل تحصیل می‌کردم و قانون دانشسرا در آن زمان این بود که دانشجویان می‌توانستند در فصل تابستان درس‌های سال بعد را بخوانند و در اول سال امتحان دهند، اگر قبول می‌شدند یک سال جلوتر می‌رفتند، و اینگونه من فرصت را غنیمت شمردم، پس از آن وارد بخش شبانه‌ی دانشکده‌ی شریعت ریاض شدم تا اینکه بتوانم روزها همراه شیخ عبدالرحمن سعدی باشم و در درس‌های ایشان شرکت کنم تا اینکه در سال ۱۳۷۷هـ ق از دانشکده‌ی شریعت فارغ التحصیل شدم».

شیخ ابن عثیمین تا هنگام درگذشت شیخ عبدالرحمن سعدی در سال ۱۳۷۶هـ‌ق نزد ایشان کسب دانش می‌کرد،‌ و پس از وفات شیخ سعدی جانشین ایشان شد.

علمای و دانشمندانی که از آن‌ها نام برده شد تأثیر بسزایی در شکل گیری شخصیت شیخ ابن عثیمین داشتند، او از سعدی صبر طلب علم و نزدیک کردن علوم و معانی به مردم و مهرورزی را آموخت، چرا که شیخ سعدی با بزرگ و کوچک شوخی می‌کرد و شیخ ابن عثیمین از این اخلاق او متأثر شده بود، از شیخ بن باز توجه به حدیث و مردمی بودن را آموخته بود و از شیخ شنقیطی پارسایی و زهدش را.

اما کتاب‌های شیخ الاسلام ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم تأثیر زیادی بر شیخ ابن عثمین و منهج علمی ایشان که مبتنی بر حجت و همراه با اسلوب روشن بود داشت، شیخ ابن عثیمین در آخرین گفتگوی خود با مجله‌ی «الدعوه» گفته است که در تحقیق مسائل علمی از شخصیت علامه رشید رضا تأثیر پذیرفته است، که نشانگر اطلاعات گسترده‌ی شیخ و پیگیری ایشان از مجله‌ی المنار دارد.

جنبه‌های اصلاح در زندگی شیخ ابن عثیمین:

• تدریس و  امامت بعد از شیخ سعدی:

گفتیم که شیخ ابن عثمین در حالی که تنها ۲۳ سال سن داشت از سوی شیخ سعدی مأموریت یافت در مسجد جامع عنیزه به تدریس بپردازد، و ایشان پس از فارغ التحصیلی از دانشسرای علمی ریاض در سال ۱۳۷۴هـ ق در دانشسرای علمی عنیزه به تدریس مشغول شد و تا سال ۱۳۹۴هـ ق به این مهم مشغول بود، او همزمان با تدریس در دانشسرای عنیزه در نزد شیخ سعدی کسب دانش می‌کرد و تحصیلاتش در دانشکده‌ی شریعت ریاض را غیرحضوری ادامه می‌داد.

پس از درگذشت شیخ عبدالرحمن سعدی، شیخ محمد بن عبدالعزیز قاضی عنیزه و یکی از شاگردان پیشکسوت شیخ سعدی، پیشنهاد داد شیخ ابن عثیمین جانشین شیخ سعدی در امامت و تدریس و خطابت شود و امیر وقت عنیزه عبدالله الخالد آل سلیم، و امیر خالد بن عبدالعزیز آل سلیم، و شیخ محمد الزامل و دیگر افراد سرشناس عنیزه با این پیشنهاد موافقت کردند و شیخ ابن عثیمین در سال ۱۳۷۶هـ ق در حالیکه ۲۶ سال سن داشت  رسما مسئولیت امامت، تدریس، و خطابت در مسجد عنیزه را بر عهده گرفت و تا زمان وفاتش در سال ۱۴۲۱ هـ ق بمدت ۴۵ سال این مسئولیت را بر عهده داشت و هزاران دانش‌آموز و دانشجو از محضر ایشان استفاده کردند.

شیخ ابن عثیمین تا زمان وفاتشان به تدریس در مکان شیخ و استادش شیخ سعدی ادامه داد، او همچنین بمدت ۱۶ سال «۱۳۹۰-۱۴۰۶هـ» در روزهای یکشنبه و سه شنبه بعد از نماز مغرب در مسجد جامع ضلیعه برخی کتاب‌های فقه را تدریس می‌کرد.

شیخ ابن عثیمین وفق عادت شیخ و استادش شیخ سعدی تدریس را از کتابخانه‌ی عنیزه که در سال ۱۳۵۹ هـ ق توسط ایشان تأسیس شده بود آغاز کرد، و تعداد شاگردان او در آغاز بسیار کم بود و تعدادشان از ۱۰ دانش آموز بیشتر نمی‌شد، اما شیخ دست از تدریس نمی‌کشید حتی اگر یک نفر حاضر می‌شد، شیخ به‌همین صورت بمدت ۲۰ سال به تدریس ادامه داد تا اینکه خداوند درهای لطفش را به‌روی او گشود و دانشجویانی از همه‌جا برای کسب دانش از وی روانه‌ی عنیزه شدند.

زمانی که تعداد دانشجویان زیاد شد و کتابخانه دیگر گنجایش آن‌ها را نداشت، شیخ مکان تدریس را به مسجد جامع منتقل کرد و دانشجویانی از سراسر عربستان سعودی که تعدادشان به صدها نفر می‌رسید در آنجا مشغول به تحصیل شدند، آن‌ها در تحصیلاتشان جدی بودند و به مجرد شنیدن درس اکتفا نمی‌کردند، شیخ ابن عثیمین روزانه چند درس ایراد می‌کرد جدا از دیدارهای ویژه‌ایش با دانشجویان و یا شرح کتاب‌های علمای در اثنای رفت و آمد به مسجد، و چه بسیار سئوالاتی که شیخ در این حالت به آن پاسخ دادند، منزل شیخ یک کیلومتر از مسجد فاصل داشت و بمدت ۴۰ سال در فصل‌های زمستان و تابستان پیاده رفت و آمد می‌کرد، روزی از روزها وقتی به خانه رسید متوجه شد پلیس مانع رسیدن به خانه‌ی خشتی او می‌شود چرا که ملک فهد پادشاه عربستان سعودی قرار بود به دیدار شیخ بیاید، نیروهای پلیس در ابتدا شیخ را نشناختند و از ورود او به خانه جلوگیری کردند، اما پس از چند لحظه متوجه شدند کسی که از ورود او به خانه جلوگیری کرده‌اند خود شیخ ابن عثیمین است!!

شیخ ولید الحسین از شاگردان عراقی شیخ ابن عثیمین و سردبیر مجله‌ی الحکمه که در سال ۱۴۰۲هـ ق به حلقات درست زمانی که شاگردان شیخ از ده نفر بیشتر نبود نقل می‌کند که شاگردان شیخ ابن عثیمین خوابگاهی در نزدیکی مسجد گلی به‌جا مانده از دوره‌ی شیخ سعدی داشتند که سه طبقه و نه سوئیت داشت که ملک خالد پادشاه عربستان آنرا وقف شاگردان شیخ کرده بود، و شیخ توجه زیادی به شاگردانش داشت و گاهی اوقات از خانه‌اش برایشان غذا می‌آورد و همراه با آنان غذایش را صرف می‌کرد.

شیخ ولید می‌گوید بعد از سال ۱۴۰۶هـ ق حضور گسترده‌ی شاگردان در درس‌های شیخ آغاز شد تا جایی که تعداد آنان به ۶۰۰ نفر رسید که از سطوح و رده‌های سنی مختلف بودند، در میانشان دانشجو، استاد دانشگاه، رئیس دانشکده، دکتر، مهندس و... یافت می‌شد که بیشترشان شهروندان عربستان سعودی بودند.

بعد از سال ۱۴۱۰هـ ق دانشجویانی از خارج عربستان سعودی برای کسب دانش از شیخ روانه‌ی عنیزه شدند، و خوابگاه‌ها به دو بخش مجردها و متأهل‌ها تقسیم شد و شیخ ابن عثیمین، شیخ عبدالوهاب الزیانی یکی از شاگردان بحرینی خود را مسئول نظارت بر خوابگاه‌ها کرد و خود شخصیا نیازهای خوابگاه‌ها را بررسی می‌کرد.

کتابخانه‌ی شیخ سعدی به خوابگاه شاگردان شیخ منتقل شد و کتاب‌های زیادی به آن اضافه گردید و دو سالن برای آن تدارک دیده شد، یک سالن برای کتاب‌ها و سالن دیگر برای مطالعه.

پس از مدتی سالن غذاخوری خوابگاه نیز راه‌اندازی شد و قوانین ویژه‌ای برای تعیین شد، زمانی که تعداد دانش‌آموزان خارجی ساکن در خوابگاه از پنجاه نفر بیشتر شد برخی از آنان طور رایگان از سوئیت‌های شیخ عبدالله السبیعی استفاده می‌کردند و برای صرف غذا به سالن غذا خوری خوابگاه دیگر می‌‌آمدند و خود شیخ شخصا کفالت دانشجویان را بر عهده داشت و از آنان پشتیبانی مالی می‌کرد.

پس از مدتی یکی از نیکوکاران خیراندیش خوابگاه بزرگی برای شاگردان شیخ بنا کرد که دو قسمت بود، بخش برای مجردها و بخش دیگر برای متأهلان، این ساختمان همچنین یک سالن غذاخوری داشت.

شیخ ابن عثیمین همواره پیگیر وضعیت درسی شاگردانش بود و آن‌ها را در قضایای عمومی راهنمایی می‌کرد، و چنانچه مشکلاتی برایشان پیش می‌آمد آنرا حل می‌نمود، و تلاش می‌کرد نیازهای آنان را بگونه‌ای بر آورده کند که دیگر دغدغه‌ای برای کسب دانش نداشته باشد، برایشان خوابگاه تهیه می‌کرد و هزینه‌ی اجاره خانه‌هایشان را پرداخت می‌کرد و چنانچه بدهکار بودند تلاش می‌کرد بدهی‌هایشان را پرداخت کند و ماهیانه مقداری شهریه به آن‌ها می‌داد و سعی می‌کرد منابع علمی لازم را برای آن‌ها تهیه کند چه در کتابخانه‌ی عمومی و چه هدیه دادن کتاب به آن‌ها، شیخ شاگردانش را به بحث و گفتگو و مناظره عادت می‌داد و از آن‌ها می‌خواست پژوهش های علمی خود را به او ارائه کنند.

از سال ۱۴۰۲ هـ ق شیخ ابن عثیمین در فصل‌های تابستان همزمان با برنامه‌ی تدریس سالانه‌اش برای آن دسته از شاگردانش که در فصل‌های زمستان امکان حضور نداشتند دوره‌های فشرده برگزار می‌کرد که این دوره‌ها از ساعت ۸ صبح آغاز می‌شد و تا ساعت ۱۲ ادامه داشت.

این دوره‌های روزانه شامل چندین درس بود، در شیفت صبح شیخ مباحث گوناگونی در علوم شرعی به آنان تدریس می‌کرد، و مسکن و غذای دانشجویان را مهیا می‌نمود، بسیاری از دانشجویان سعودی و خارجی و بویژه دانشجویان دانشگاه اسلامی مدینه‌ی منوره از این دوره‌های تابستانی استفاده کردند.

شیوه‌ی تدریس شیخ بگونه‌ای بود که توجه دانشجویان را به‌خود جلب می‌کرد، شیخ در آموزش دانشجویان از اسالیب و روش‌های گوناگونی استفاده می‌کر مانند: تمرکز بر حفظ متون، طرح پرسش، مثال زدن، بیان علوم در قالب نکات برای ساده شدن فهم و حفظ آن، بازخوانی مطالب پس از هر فصل و هر بخش، اجازه دادن به دانشجویان برای طرح سئوالاتشان، کما اینکه ایشان از دانشجویان قدیمی می‌خواست به دانشجویان تازه وارد تدریس کنند، و همان ها امروز علمای سرشناس جهان اسلام هستند، شیخ عادت داشت به شاگردانش صد ماهی را بیاموزد و نه تنها خوردن آنرا.

 

تأثیر درس‌های شیخ از طریق کانال‌ها زیر به سراسر دنیا می‌رسید:

• دانشجویان:

دانشجویان با تابعیت‌های مختلف علم و دانش شیخ را به کشورهای خود منتقل می‌کردند بنابر مسئولیت‌هایی که داشتند، برخی از آن‌ها معلم، و برخی دیگر امام و واعظ بودند، برای نمونه دانشجویان سودانی در فصل تابستان به عنیزه می‌آمدند و شیخ برای آن‌ها دوره‌ی علمی برگزار می‌کرد و آنان پس از بازگشت به سودان علم شیخ را منتشر می‌کردند.

• تدریس مستقیم از طریق تلفن:

قبل از پیدایش اینترنت و کانال های ماهواره‌ای، شیخ ابن عثیمین از طریق تلفن درس‌هایی را برای مردم کشورهای عربی و مسلمان کشورهای اروپایی ایراد می‌کرد، باری یکی از درس‌های ایشان در ۱۰۰ مرکز اسلامی آمریکا پخش شد.

• نوارهای کاست:

شیخ توجه زیادی به ضبط درس‌هایش در نوار کاست و نشر آن در داخل و خارج از عربستان سعودی داشت، در یکی از روزهای جمعه ایشان میهمانی از کشورهای همسایه داشت، هنگام صرف نهار آن میهمان به شیخ گفت: اگر خطبه‌ی امروز شما ضبط شده بود می‌توانستم آنرا به همکارانم بدهم تا از آن استفاده ببرند، شیخ دستور داد دستگاه ضبطی بیاورند و خطبه را همانگونه که بر بالای منبر ایراد کرده بود بر روی نوار ضبط کرد در حالیکه ایستاده بود، سپس نوار کاست را به آن میهمان داد، از امتیازات شیخ ابن عثیمین داشتن نوارهای کاست زیاد از سخنرانی‌هایشان است، اولین کسی که ضبط درس‌های شیخ را آغاز کرد شیخ غانم بن مرزوق حربی در سال ۱۴۰۴ بود که ۱۰۰۰ نوار از سخنرانی‌های شیخ را ضبط کرد و اولین شرکتی که سخنرانی‌های شیخ را تکثیر و منتشر کرد شرکت «الهدی»‌بود، و پس از آن شرکت «التقوی» در سال ۱۴۰۶ هـ ق کارمندی لبنانی بنام عبدالرحمن رستم را مسئول ضبط سخنرانی‌ها و درس‌های شیخ کرد، سپس در سال ۱۴۰۸هـ ق شرکت «الاستقامه» کارمندی سودانی بنام موسی الهادی را مسئول ضبط سخنرانی‌های شیخ کرد که بمدت ۱۵ سال یعنی تا زمان وفات شیخ همراه ایشان بود.

• تدریس در حرم مکی:

شیخ ابن عثیمین بیش از ۲۵ سال در ماه‌ رمضان و موسم حج در مسجد الحرام به تدریس می‌پرداخت و حاجیان و زئران سراسر جهان از علم و دانش ایشان استفاده می‌نموده و آنرا به کشورهای خود منتقل می‌کردند، تدریس شیخ در حرم مکی به شهرت شیخ افزود و تأثیر زیادی در نشر نوارها و کتاب‌های ایشان در سراسر جهان داشت، شیخ توجه زیادی به این درس‌ها داشت، اولین باری که در مسجدالحرام تدریس کرد با لباس احرام بود، تا مبادا بر اثر رفتنش به هتل برای تعویض لباس فرصت تدریس را از دست بدهد، حتی در شدت بیماری سرطانش این درس‌ها را رها نکرد، در ماه رمضان ۱۴۲۱هـ که بیماری بشدت در جسمش نفوذ کرده بود برای رفتن به مسجد الحرام اصرار کرد، و با یک چرخبال و همراه با کادر پزشکی ایشان را به مسجد الحرام بردند و در اتاقکی مجهز به امکانات پزشکی به تدرس می‌پرداخت، در تاریخ ۲۹ رمضان بیماری‌اش شدت گرفت و او را به جده منتقل کردند و در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد، پس از پنج ساعت به هوش آمده و اصرار کرد او را به مسجد الحرام بازگردانند، و بعد از نماز تراویح در حالی که بسیار بیمار بود و کپسول اکسیژن به ایشان وصل بود و ماسک اکسیژن بر بینی داشت برای مردم سخنرانی کرد و به آن‌ها گفت چه بسا این آخرین درسی باشد که ایراد می‌کند.

شیخ همچنین در موسم حج درس‌های مختلفی در خیمه‌های حاجیان برگزار می‌کرد، و شیخ ابن عثیمین به‌حق شیخ و عالم مردمی بود، آنگونه که علمای ما در مدح و ستایش یک عالم می‌گفتند: او شیخ مردم است.

کسی که خود در تلاش‌های شیخ در تدریس و تعلیم طی این سال‌ها اندیشه کند خودب می‌داند که نهضت بیدارگر سلفی علمی چگونه در جهان منتشر شد، و خوب می‌داند چرا امروز ما سستی و فراغ علمی روبرو هستیم، علمای بزرگی مانند بن باز، آلبانی، ابن عثیمین دستگاه‌های بزرگ نشر علم بودند که بدون سر و صدا فعالیت می‌کردند، و بسیار از مردم به تأثیر حقیقی آن‌ها در بیدارگری و اصلاحگری پی نبردند مگر پس از اینکه از میان ما رفتند، و با رفتنشان جای خالی آن‌ها را بخوبی حس کردیم.

در میدان آموزش شیخی بودی که هیئت‌ها برای کسب دانش بسویت روی می‌آوردند

چندان نیکی می‌کردی که سود و منفعت وعده‌هایت محقق شد

خوبی تو برای اهل علم فراگیر بود

خوبي هایت چشم روشنی مردم و آرامشگر دل‌ها بود

و پیمایندگان در مسیری که گام برداشتی پشت سرت می‌‌آیند

همان راه درست

• تدریس آکادیمی

شیخ ابن عثیمین از سال ۱۳۷۴هـ ق تا ۱۳۹۵هـ ق در دانشسرای علمی عنیزه تدریس می‌کرد، و در سال ۱۳۹۴هـق مسئولیت «جمعیت دعوت اسلامی» که بر فعالیت‌های دانشجویان نظارت داشت را بر عهده گرفت، پس از آن بعنوان استاد دانشکده‌ی شریعت و اصول دین دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود شعبه‌ی قصیم تعیین و تا زمان وفاتشان این سمت را برعهده داشتند.

 

• جلسه‌های خاص:

شیخ ابن عثیمین همچنین مجالس خاصی داشت که برای گروه‌های مختلفی در نظر گرفته شده بود مانند:

• جلسه‌ی هفتگی با قاضیان منطقه‌ی قصیم که در آن برخی کتاب‌های دینی را مراجعه می‌کردند «۱۴۰۷-۱۴۲۱هـ ق»
• جلسه‌ی هفتگی با شاگردان ارشدش «۱۴۱۲-۱۴۱۳هـ ق»
• جلسه‌ی ماهیانه با اعضای هیئت تدریس دانشکده‌ی عقیده‌ی دانشگاه امام محمد بن سعود شعبه‌ی قصیم «۱۴۰۹-۱۴۲۱هـ ق».
• جلسه‌ی خاص با دعوتگران بریده که بعلت دوری مسافت متوقف شد. «۱۴۱۴-۱۴۱۷ هـ ق»
• جلسه‌ی خاص نیم ماهی با تعدادی از مشایخ «۱۴۱۶-۱۴۲۱هـ ق».
• جلسه‌ی ماهیانه با خطبای عنیزه «۱۴۱۸-۱۴۲۱هـ ق»
• جلسه‌ی ماهیانه با اعضای هیئت امر به معروف و نهی از منکر «۱۴۱۲-۱۴۲۱هـ ق»
• تدوین برنامه‌های درسی:

از آجایی که شیخ ابن عثیمین از قدرت زیادی در ساده ساختن علوم برای دانشجویان داشت، اداره‌ی دانشسرای علمی عنیزه ایشان را مسئول تدوین کتاب‌های درسی دانشسرا کرد، و از داستان‌هایی که در رابطه با پارسایی ایشان نقل می‌کنند این است که وقتی حق التدریسی ایشان در برخی ساعات دانشکده‌ی شریعت پرداخت شد آنرا نپذیرفت و گفت: بخشی از وقت اختصاص یافته به تدوین کتاب‌های درسی را به این کلاس‌ها داده‌ام و این پول حق من نیست.

 

• شیخ ابن عثیمین و دعوت عمومی:

شیخ ابن عثیمین علاوه بر تدریس در دانشگاه عنیزه و دانشسرای علمی این شهر و دانشکده‌ی شریعت دانشگاه امام شعبه‌ی قصیم و حرم مکی و مکه‌ی مکرمه، برای ایراد سخنرانی به سراسر عربستان سعودی می‌رفت.

از سال ۱۴۰۷هـ ق ایشان بعنوان عضو شورای عالی علمای عربستان سعودی انتخاب شد که تا پایان عمرشان این سمت را بر عهده داشتند.

ایشان عنایت ویژه‌ای به امر به معروف و نهی از منکر و نصیحت مسئولین داشتند.

وی همچنین نقش مثبتی در تأسیس جمعیت خیریه‌ی حفظ قرآن کریم در سال ۱۴۰۵ داشتند، و هنگام تأسیس آن، مبلغ ۲۵ هزار از دارایی شخصی خود برای این پروژه پرداخت کرد و ریاست آنرا از زمان تأسیس بر عهده گرفت و تا زمان وفاتش عهده‌دار آن بود، وی از نزدیک نشست‌ها و جشنواره‌ها و کنفرانس‌هایی که از سوی جمعیت برگزار می‌شد را بررسی می‌کرد، و برای اینکه فعالیت‌های آن مستدام باشد در ایجاد اوقافی برای آن تلاش کرد.

شیخ ابن عثیمین از بزرگ حامیان راه‌اندازی دفاتر دعوی ویژه‌ی خارجی‌ها در قصیم هنگام تأسیس آن در سال ۱۴۰۷ بود، و با اصرار شیخ عبدالعزیز بن باز پذیرفت ریاست آنرا بر عهده بگیرد، شیخ ابن عثیمین از نزدیک بر فعالیت‌های این دفاتر نظارت می‌کرد و صدها غیر مسلمانان به وسیله‌ی این دفاتر به دین اسلام گرویدند.

شیخ همچنین مشارکت‌هایی فعال در برنامه‌های رادیویی «نور علی الدرب»، «برنامه‌ی تلفنی فتوا»، برنامه‌ی «منار الاسلام» و دیگر برنامه‌ها داشت.

ایشان همچنین توجه زیادی به دعوت اسلامی در کشورهای غربی داشت، و شماره‌ی شخصی خود را در اختیار مراکز اسلامی در آمریکا قرار داده بود که در صورت بروز اختلافات میان‌ مسلمانان برای حل و فصل آن فوری با وی تماس بگیرند.

شیخ ابن عثیمین همچنین عنایت ویژه‌ای به چاپ و نشر کتاب‌ها بطور رایگان داشت، چه کتاب‌های خود ایشان و  چه کتاب‌های دیگران، و از مؤسسات دعوتی می‌خواست در داخل و خارج  از عربستان به چاپ و نشر کتاب و توزیع آن بطور رایگان بپردازند، در سال ۱۴۱۶هـ ق شیخ ابن عثیمین در فرودگاه جده به راهنمایی و ارشاد حاجیان مشغول بود که کاروانی از یکی از جمهوریات تازه استقلال یافته از شوروی سابق وارد فرودگاه شدند، شیخ خواست با آن‌ها سخن بگوید لذا درخواست مترجم کرد، روحانی کاروان با زبان عربی آشنا بود سخنان شیخ را برای حاجیان ترجمه کرد، زمانی که سخنان شیخ پایان یافت روحانی کاروان پرسید: جناب شیخ کی باشند؟ به او گفته شد: ایشان شیخ ابن عثیمین هستند، آن روحانی در حالی که می‌گریست شیخ را در آغوش گرفت و بوسید، سپس به زبان خودشان سخنانی به حاجیان گفت که همه‌ی آن‌ها را به گریه واداشت و برای بوسیدن شیخ صف کشیدند، آن روحانی به شیخ گفت که همه‌ی این‌ها شاگردانت هستند که در دوره‌ی حکومت کمونیستی شوروی در زیر زمین‌ها کتاب‌های تو را با هم مدارسه می‌کردند.

این نقش شیخ ابن عثیمین در نشر علم و دانش از بسیاری مردم پنهان مانده، تلاشی که برای نشر دعوت در سراسر جهان انجام دادند و سزاوار است ما امروز به ایشان اقتدا کنیم.

• نقش خیری و امدادی شیخ ابن عثیمین:

این نقش شیخ منحصر به کمک رسانی به فقرا و درماندگان نبود، بلکه شیخ توجه زیادی به مسلمانان و مشکلاتشان داشت و در مسجدش کمپین‌های عمومی برای جمع آوری کمک به قضایای مهم اسلامی مانند قضایای: فلسطین، اریتره، بوسنی و هرزگوین، کوزوو، چچن راه اندازی می‌کرد، و شاگردانش را برای رساندن کمک‌ها ارسال می‌کرد.

شیخ همچنین همکاری فعالی با مؤسسات کمک‌رسانی و امدادی و دعوی فعال در خارج از عربستان سعودی مانند مؤسسه‌ی حرمین و هیئت جهانی امداد اسلامی داشت.

ایشان همچنین از مشوقان و حامیان راه‌اندازی صندوق خیریه‌ی ازدواج در شهر عنیزه بودند، و حمایت ایشان موجب موفقیت صندوق شد و بسیاری از دختران و پسران جوان از آن بهره‌مند شدند.

• نقش شیخ ابن عثیمین در حمایت از جهاد اسلامی:

شیخ ابن عثیمین توجه زیادی به حمایت از جهاد و مجاهدان در سرزمین‌های اسلامی داشت و هیئت‌های آنان را به‌حضور می‌پذیرفت، به پرداخت زکات به مجاهدان فتوا می‌داد، و کمک‌های جمع آوری شده در مسجدش را برای مجاهدان افغانی می‌فرستاد و نماینده‌ای را برای جویای حال مجاهدان و پیگیری نیازهایشان به افغانستان می‌فرستاد.

ایشان همچنین نقش فعالی در حمایت از جهاد چچن داشتند، وی مرجع دادگاه‌های اسلام چچن بودند، او شماره‌ی خاص خود را به مجاهدان سپرده بود تا هنگام برخورد با مشکل فوری و در هر وقتی با او تماس بگیرند، و در تماس‌هایش جویای احوالشان می‌شد و از روند جهاد اطلاع حاصل می‌کرد.

• تألیفات شیخ:

طی پنجاه سال بیش از ۱۰۰ اثر از شیخ ابن عثیمین به چاپ و نشر رسیده که اکثر آن‌ها تألیف شیخ نبوده بلکه از نوارهای صوتی ایشان پیاده شده است، بویژه کتاب‌های بزرگی چون «شرح ممتع»، «شرح ریاض الصالحین» و... آنچه شیخ شخصا به رشته‌ی تحریر در آورده برخی رساله‌های کوچک و تعدادی از کتاب های مقرر درسی دانشسراهای علمی است.

برخی از شاگردان شیخ بطور تحصصی به استخراج علم شیخ از نوارهای کاست و چاپ و نشر آن به‌شیوه و اسلوب کتاب هستند که مشهورترین آن‌ها عبارتند از:

• دکتر عبدالله طیار، که از سال ۱۴۰۳هـ ق سلسله‌ی «الباب المفتوح» که عبارت بود از سخنان شیخ ابن عثمین برای توده‌ی مردم در روزهای پنجشنبه یک ساعت قبل از نماز ظهر، و سلسله‌ی «دیدارهای ماهیانه»، و سلسله‌ی «برنامه‌های منار الاسلام» را استخراج و چاپ و نشر نمود.

ایشان همچنین کتاب‌های «فقه عبادات»، «شرح مقدمه‌ی تفسیر شیخ الاسلام ابن تیمیه»، «شرح ریاض الصالحین امام نووی» را استخراج و چاپ و نشر کردند.

• شیخ فهد السلیمان: ایشان جمع آوری فتاوا و رساله‌های شیخ ابن عثیمین را با شیخ بن باز در جریان گذاشتند و شیخ گفت: «شیخ محمد بن عثیمین عالمی وارسته و مردی صالح است، شروع کن و ان شاء الله خیر می‌شود»، ایشان در سال ۱۴۰۷ هـ ق جمع آوری فتاوای شیخ ابن عثیمین را آغاز کرد و در سال ۱۴۱۰هـ ق نخستین جلد آنرا به چاپ رساند، وی تا زمان وفات شیخ ابن عثیمین با ایشان در ارتباط بود و فتاوای وی را جمع آوری می‌کرد و خود آنرا باز بینی می‌کرد تا اینکه مجموع فتاوای ایشان در ۱۵ جلد به چاپ رسید.
• همچنین کمیته‌ای علمی متشکل از دکتر سلیمان ابوالخیل و دکتر خالد المشیقح نظارت علمی بر کتاب «شرح ممتع» را بر عهده گرفتند، که عبارت بود از یادداشت‌های دکتر ولید الحسین و تعدادی دیگر از شاگردان شیخ، و پس از چاپ اول این کتاب کمیته‌ای به سرپرستی خود شیخ برای بازبینی اشتباهات چاپی آن تشکیل شد و این کمیته از راهنمایی‌های شیخ عمر الحفیان که از نزدیکان شیخ بود استفاده بردند.
• امروزه مؤسسه‌ی شیخ محمد بن صالح العثیمین مسئولیت نشر آثار شیخ را بر عهده دارد.

 

دریافت جایزه‌ی ملک فیصل:

در سال ۱۴۱۴ هـ ق شیخ محمد بن صالح العثیمین از سوی جایزه‌ی جهانی ملک فیصل بعنوان خدمتگزار برتر جهان اسلام در سال انتخاب شد که در بیان اسباب انتخاب ایشان آمده بود:

اول: آراسته بودن ایشان به اخلاق علمای بزرگ از جمله پرهیزگاری، فراخی سینه، حق‌گویی، تلاش برای سود رسانی به مسلمانان، خیرخواهی ایشان برای عام و خاص.

دوم: بهره‌مندی بسیاری از مردم علم ایشان از طریق تدریس، افتا، و تألیف.

سوم: ایراد سخنرانی‌های مفید در سراسر عربستان سعودی

چهارم: مشارکت فعال در همایش‌های و سمینارهای اسلامی

پنجم: اسلوب زیبای ایشان در دعوت اسلامی با حکمت و موعظه‌ی حسنه و ارائه‌ی نمونه‌ای زنده از منهج سلف صالح در فکر و اسلوب.

درگذشت شیخ محمد بن صالح العثیمین:

شیخ محمد بن صالح العثیمین در تاریخ ۱۵ شوال سال ۱۴۲۱هـ ق در شهر جده چشم از جهان فرو پست و بعد از نماز عصر روز پنجشنبه در مسجد الحرام بر ایشان نماز جنازه خوانده شد، سپس هزاران نفر نمازگزاران ایشان را تشییع نموده و در قبرستان عدل در جوار شیخ و استادش شیخ عبدالعزیز بن باز دفن کردند.

 

 

برای اطلاع بیشتر از شرح حال شیخ محمد بن صالح العثیمین مراجعه شود به:

• الجامع لحياة العلامة محمد بن صالح العثيمين، تألیف: وليد أحمد الحسين، انتشارات: مجلة الحكمة، چاپ اول سال ۲۰۰۲م.
• ابن عثيمين الإمام الزاهد، تألیف: د ناصر الزهراني، انتشارات: دار ابن الجوزي، دمام، چاپ اول سال ۲۰۰۱م.
• محمد صالح العثيمين العالم القدوة، تألیف: إبراهيم العلي وإبراهيم باجس، انتشارات:  دار القلم، دمشق، چاپ اول سال ۲۰۱۰م.
• صفحات من حياة الفقيد العالم الزاهد الشيخ محمد بن عثيمين، تألیف: د. عبدالله الطيار، انتشارات: المجلة العربية، سال چاپ: ۲۰۰۱م.